Het studiekeuzeproces in 7 stappen

De 7 stappen van het studiekeuzeproces

Jongeren ervaren een behoorlijke druk op de uiteindelijke studiekeuze. En dat niet alleen, er zijn ook nog eens ontzettend veel studies waar je uit kunt kiezen. 1871 studies. Dat het maken van een studiekeuze niet gemakkelijk is blijkt ook uit de cijfers: 70% van de eindexamenkandidaten twijfelt over wat de juiste studiekeuze is, en 32% van de eestejaars studenten valt uit.

Door het studiekeuzeproces op te knippen in 7 stappen, en deze stappen bewust te doorlopen is de kans groter dat je een succesvolle keuze maakt.

Stap 1. Je beseft dat je moet kiezen.

Het klinkt heel banaal, maar het feit is dat wanneer dat besef er niet is, je ook niet in beweging gaat komen, waardoor je dus ook geen keuze zult maken. Vaak is er sprake van extrinsieke motivatie om aan de slag te gaan met de studiekeuze. Er wordt op school aandacht aan besteed, leeftijdsgenoten zijn ermee bezig, je ouders proberen je te motiveren. Maar je gaat er pas echt mee aan de slag wanneer je intrinsiek gemotiveerd bent. De vraag is, wat heeft een jongere nodig om in beweging te komen? Of, wat houdt een jongere tegen om in beweging te komen?

Als ouder wil je je kind graag helpen. Je bezoekt open dagen, geeft goedbedoelde adviezen. Maar je bent een aantal stappen te snel. En dat leidt tot frustraties. Misschien is je kind nog niet toe aan het maken van een studiekeuze. De vraag is, hoe erg is dat? Er kunnen allerlei redenen zijn waarom je kind er nog niet aan toe is: focus op het eindexamen, focus op het hier en nu, de overdaad aan keuze opties voelt overweldigend en werkt verlammend, een nieuwe levensfase is nog te spannend, … Wat als je je kind tijd gunt om te kiezen? Vertragen om te versnellen. Dat lijkt tegenstrijdig. We zijn geneigd om overal shortcuts voor te nemen, we willen zo snel en efficient mogelijk ons doel bereiken. Snel gaan, actief bezig zijn, dat voelt goed: je bent immers bezig. Maar ben je wel met de juiste dingen bezig? Als mensen die je kennen je adviseren om ‘iets met economie’ te gaan doen, want dat is ‘lekker breed’ ‘kun je nog alle kanten mee op’, ‘je bent goed met cijfertjes’ en ‘daar is altijd wel geld mee te verdienen’. Dan denk je als jongere al gauw ‘wat een topadvies’. Bam! Studiekeuze gemaakt. Je vertrouwt op mensen die je kennen. Logisch. Maar wellicht ben je toch iets te snel gegaan. Je bent weliswaar van ‘het gezeur’ af. Je ouders hoor je er niet meer over. Iedereen die je vraagt ’wat ga je volgend jaar doen?’ kun je antwoord geven. Best relaxed, toch? Maar te snel gaan maakt dat je snel dingen over het hoofd ziet, dat je de zaken niet goed kunt overzien, met misverstanden en verkeerde conclusies en beslissingen tot gevolg. En daar kom je pas achter wanneer je begint met je studie, wanneer het niet is wat je ervan had verwacht. Dat is teleurstellend. Frustrerend. Je zou niet de eerste jongere zijn die het gevoel heeft dat ‘ ie faalt of niet slim genoeg is. Je dacht dat het je tijd zou schelen door snel die keuze te maken, maar shortcuts kosten onnodig veel energie, meestal negatieve energie. Dat is zonde. Dus: gun je kind de tijd om te kiezen, in eigen tempo. Wanneer het nu rust geeft om te focussen op het eindexamen, dan is het misschien een goed idee om tussenjaar te overwegen. In dat jaar gaat je kind zeker het besef krijgen dat het tijd is om een studiekeuze te gaan maken.

Stap 2. Je accepteert de onzekerheid.

Door de onzekerheid die komt kijken bij een zoektocht naar een best passende studie te accepteren, wordt het studiekeuzeproces een stuk prettiger voor iedereen. En laten we wel wezen: niemand heeft een glazen bol waarmee de toekomst kan worden voorspeld. Het voelt natuurlijk goed wanneer je nu een studiekeuze hebt gemaakt, het geeft namelijk de illusie van zekerheid. Je weet immers wat je hierna gaat doen. Hoe het zal zijn weet je nog niet, maar in elk geval weet je wát je gaat doen. Maar wanneer je niet ook eerst stap 3 hebt gezet, mis je het fundament. Het is belangrijk om eerst te weten ‘waarom’ voordat je het ‘hoe’ en het ‘wat’ gaat invullen.

Stap 3. Je kent jezelf.

Wat ons betreft hét fundament om je toekomstkeuze op te baseren. Je stapt niet op de sneltrein wanneer je niet weet wat je bestemming is. Toch? En toch is dat vaak wel wat we doen: het leven wordt vaak gezien als een sneltrein, je moet nu op die trein springen anders mis je hem. Iedereen maakt een keuze, dus jij moet die ook nu maken. Dat is wat de maatschappij, je ouders, je omgeving van je verwacht, dat is wat iedereen doet. En dan zie je dus dat 32% van de jongeren op de bestemming arriveert en zich realiseert dat ze in de verkeerde trein zijn gestapt. Dus neem de tijd om te onderzoeken wie je bent en wat je kunt zodat je beter kunt bepalen wat je wilt en hoe je dat wilt bereiken.

Je kunt natuurlijk zelf aan de slag gaan, al dan niet met hulp van je omgeving, om op een rijtje te zetten waar je goed in bent, wat je talenten en kwaliteiten zijn, waar je blij van wordt, waar je energie van krijgt en waar juist niet van, wat je belangrijk vindt in het leven. Maar ‘je weet niet wat je niet weet’. Het is goed om in deze fase buiten je eigen denkkaders te treden, uit je comfortzone te stappen, nieuwe ervaringen op te doen en wellicht begeleiding te zoeken op het gebied van persoonlijke ontwikkeling. Vaak zoek je je heil in het maken van een testje, en heel vaak komt daar dan uit wat je wel had verwacht. No shit sherlock. Het is heel verleidelijk om een shortcut te nemen. Even een testje doen en daar komt dan uit wie je bent en welke studie bij je past. Helaas bestaat dat gouden ei niet. Het is een proces. Een proces dat hoort bij de levensfase waar je je in bevindt. Het is een ontdekkingstocht, en er zijn geen shortcuts.

Tijdens de adolescentie doorlopen jongeren een psychologisch proces: het psychosociale moratorium (Erikson). Het houdt in dat het ontwikkelen van je identiteit als individu een ontdekkingstocht is, waarin je vooral tijd nodig hebt om te onderzoeken, experimenteren en proberen. Het is een tijd van ‘uitgestelde verantwoordelijkheid’ (passend bij de ontwikkeling van het brein), de ervaringen die je in deze levensfase opdoet dragen bij aan het construeren van je eigen identiteit. Het maken van een keuze voor je toekomst staat eigenlijk haaks op dit ontwikkelingsstadium. Wist je dat het bijvoorbeeld in Denemarken heel normaal is om na je eindexamen eerst 2 jaar te investeren in jezelf, te ontdekken, te ‘freewheelen’ om vanuit daar een studiekeuze te maken? Jongeren daar vullen deze tussentijd of keuzetijd altijd heel nuttig in met werken, het doen van vrijwilligerswerk, reizen, het volgen van cursussen en trainingen en gaan naar een zogenaamde volkshogeschool waar je geen vakken krijgt maar waar je nieuwe dingen leert rondom een thema. Je ontwikkelt jezelf, leert jezelf op andere manieren en in andere omstandigheden kennen, en ontdekt (nieuwe) talenten en kwaliteiten. Het uitvalpercentage is daar aanzienlijk lager. Omdat jongeren zichzelf eerst beter hebben leren kennen, en op basis van dat fundament een studiekeuze hebben gemaakt. Hier in Nederland kijken we vaak negatief aan tegen het nemen van een tussenjaar. Ouders denken vaak dat hun kind dan alleen maar gaat vakkenvullen, gamen, netflixen en stappen. Maar wist je dat je in Nederland een begeleid programma kunt volgen waarin je je persoonlijk volop kunt ontwikkelen, nieuwe mensen leert kennen, nieuwe ervaringen opdoet en beleiding krijgt in je studiekeuze? Er zijn meerdere tussenjaarprogramma’s te volgen, variërend in prijs en duur maar ook in aanpak en filosofie. Wijzelf bieden ook zo’n programma sinds 2015. En de resultaten onderbouwen ook onze filosofie: eerst het waarom, daarna het hoe en het wat. ‘Onze’ jongeren maken beter passende keuzes, wanneer ze terugkomen op hun keuze dan weten ze dit ook duidelijk te motiveren en zijn doorlopen hun studie sneller en meer succesvol, en maar liefst 82% behaalt in 4 jaar tijd het HBO Bachelor diploma versus 34% landelijk gemiddeld. Tijd investeren in je persoonlijke ontwikkeling in deze fase loont. Vertragen om te versnellen.

Stap 4. Je onderzoekt de mogelijkheden vrijuit.

Je gaat op onderzoek uit. Zo kun je de Onderwijsbeurzen (https://onderwijsbeurzen.nl/) bezoeken, open dagen en natuurlijk ga je proefstuderen en naar meeloopdagen. Het liefst ook in deze volgorde, waarbij je de meeloopdagen (en studiekeuzecheck) nog even bewaart tot stap 5. Van breed oriënteren naar steeds gerichter en specifieker onderzoeken. En bedenk je eens: wat voor branche bedrijf of organisatie zou je eens van binnen willen bekijken?; wat voor soort beroepen hebben je interesse? Zoek een bijbaan, stageplaats of vrijwilligerswerk om een branche, bedrijf of organisatie beter te leren kennen; interview iemand die iets doet wat je leuk lijkt.

Wanneer je deze stap zet na stap 3, kun je sneller duiden waarom iets bij je past of niet.

Veel jongeren komen niet toe aan deze stap omdat de eerste 3 stappen van het studiekeuzeproces niet (volledig) zijn doorlopen, met als gevolg dat je eindeloos in deze fase lijkt te blijven hangen of dat je helemaal niets doet. De keuzeoverload werkt verlammend, je kunt niet bepalen wat bij je past en waarom omdat je jezelf nog niet goed genoeg kent; je focus ligt nog niet bij ‘volgend studiejaar’, je eerste belangrijke doel is dat eindexamenjaar goed afronden, en daarin wordt al zoveel van je verwacht, het studiekeuzeproces er ook nog bij is teveel en dan is het risico dat je je eindexamen niet haalt te groot, en met die middelbare school ben je eerlijk gezegd wel klaar…

Stap 5. Je vergelijkt je keuzes.

Van de longlist ben je dankzij stap 3 (het fundament, de ‘why’) en stap 4 (mogelijkheden onderzoeken) gekomen tot een shortlist. Van de 1871 opties zijn er tussen de 3 en 25 over. Dat scheelt al!

Voorkom dat je in deze fase in je hoofd blijft hangen, door alle voor- en nadelen op een rijtje te zetten. Door te blijven verdiepen en meer informatie te blijven zoeken, kom je uiteindelijk nog niet tot een studiekeuze. In deze fase is het zaak om de studies op je shortlist echt te gaan bezoeken: ervaren. En bedenk je dat je een specifieke studie weliswaar bij meerdere onderwijsinstellingen kunt studeren, maar dat de inhoud en/of focus van de studie en ook de manier waarop de studie wordt aangeboden verschilt.

Ervaren dat doe je door meeloopdagen voor jezelf te organiseren, en door in contact te komen met mensen die deze studie doen. Een meeloopdag is een dag die niet speciaal voor jou is georganiseerd, het is een gewone dag waarin je met een student meeloopt. Niet-georganiseerde meeloopdagen zijn bijzonder effectief gebleken voor het kunnen doorhakken van de knoop. Een regenachtige dinsdag met ook saaie colleges? Top! Wanneer de onderwerpen je weten te boeien, ook al begrijp je mogelijk niet alles wat er wordt behandeld, en de sfeer op de campus en tussen de studenten, en de studenten en docenten onderling, krijg jij een heel duidelijk beeld van wat je kunt verwachten en een gevoel bij of dit bij je past of niet.

Een studiekeuze maak je niet alleen met je hoofd, maar ook met je hart!

Stap 6. Je maakt een beslissing.

Tijd om een beslissing te maken.

Zorg dat je je voor 1 mei aanmeldt. Ook wanneer je nog niet je definitieve keuze hebt gemaakt. Aanmelding tot en met 1 mei betekent ook recht op toelating tot een andere studie (toelatingsrecht).  Dus raak niet te gestresst door deze deadline. Na 1 mei heb je nog steeds tijd om verder te verkennen (meeloopdagen) en de studies op je shortlist te vergelijken. De studiekeuzecheck is immers bedoeld om samen met de opleiding te kijken of jullie een match made in heaven zijn, of toch niet. Dus na 1 mei kun je nog steeds wisselen van studiekeuze. Houd er wel rekening mee dat elke opleiding een andere uiterste aanmelddatum heeft. Bij sommige studies kun je je tot 1 juli aanmelden (met status toelaatbaar tot hoger onderwijs omdat je je voor 1 mei had aangemeld voor een studie) en bij andere studies tot en met 31 augustus. Dit verschilt dus per studie.

Stap 7. Je gaat het uitvoeren.

En dan komt uiteindelijk het moment waarop je daadwerkelijk met je studie start.

Wanneer je de stappen zorgvuldig hebt doorlopen is de kans heel groot dat je een goed gefundeerde keuze hebt gemaakt. Dus: geniet van je studietijd, maak plezier, leer nieuwe dingen, leer nieuwe mensen kennen. En mocht uiteindelijk toch blijken dat de studie die je hebt gekozen niet bij je past, dan weet je ook waarom dat zo is en ben je ook in staat om gemakkelijker een nieuwe keuze te maken. Soms maak je een keuze en moet je in de praktijk ervaren of het ook echt is wat ervan hebt verwacht. Wanneer het niet de juiste keuze blijkt, dan zul jij in elk geval niet denken dat je niet goed genoeg bent, niet slim genoeg of het gevoel hebben dat je hebt gefaald. Want jij weet waarom het niet de best passende keuze was, en hebt een plan voor de volgende stap!

We zeggen wel eens ‘van proberen kun je leren’, maar in het geval van een studiekeuze verliezen we in Nederland teveel potentie. Bovendien kost het jongeren en de samenleving ook nog eens veel geld. Geld dat we beter zouden kunnen investeren. Bijvoorbeeld in een hogere basisbeurs. Omdat de uitval laag is, omdat jongeren sneller afstuderen. Dus pak het studiekeuzeproces niet aan vanuit de filosofie ‘van proberen kun je leren’ maar liever vanuit ‘vertragen is versnellen’ en vertrouw op het proces. Dat levert je veel meer positieve energie op en vergroot je kans op het maken van succesvolle keuzes. Niet alleen voor wat betreft je studiekeuze.

Luister ook naar onze podcast #01 hierover en download de bijbehorende opdracht sheet op de pagina ‘Wat kun je doen?’.